Collective Comeback

PB Nieuws 11 januari 2019 | 0

Vrijdagmiddag 11 januari 2019 opende Herman Hertzberger in Architectuurcentrum Amsterdam de tentoonstelling Collective Comeback – over de terugkeer van collectieve architectuur in Amsterdam. In Collectieve architectuur staat de ontmoeting centraal. Hoe collectiviteit in de periode 1965-1985 vorm heeft gekregen en hoe dit fenomeen vandaag opnieuw gestalte krijgt. Met originele maquettes, tekeningen, foto’s en films van iconische gebouwen, spiegelt Collective Comeback de collectieve architectuur van toen aan die van nu. De tentoonstelling duurt tot 23 juni.

Collectief wonen en bouwen maakt een comeback in de Amsterdamse architectuur. Net zoals in de periode 1965-1985, waar architecten op grote schaal gedeelde ruimten en voorzieningen ontwierpen. In Collectieve architectuur staat de ontmoeting centraal. Vanuit dat sociale ideaal worden wooncomplexen ontworpen met banken in de gangen, een centrale hof met moestuinen en gemeenschappelijke ruimtes voor o.a vergaderingen. Dit ideaal lijkt nog steeds een grote inspiratie voor huidige nieuwbouw. De menging van woningtypes en van functies gaat de monotonie van nieuwbouw tegen en brengt verschillende bewonersgroepen samen.

Theo Bosch
In de tentoonstelling Collective Comeback zijn 10 iconische projecten opgenomen (zie het kaartje onderaan). Een daarvan is het Pentagon (oplevering 1983) in de Nieuwmarktbuurt, dat Theo Bosch ontwierp onder het motto “bouwen voor de buurt”. Het complex biedt ruimte aan 88 een- en tweepersoonshuishoudens en vijf winkels. Collectiviteit uit zich in de geleidelijke overgang van buiten naar binnen. De openbare binnenplaats, de trappenhuizen en de kleine galerijen waren vrij toegankelijk en een aantal woonkamers op de begane grond zijn pal aan de openbare ruimte gesitueerd. Het Pentagon moest naderhand worden aangepast. De geleidelijke overgang van buiten naar binnen bleek te uitnodigend voor ongewenste gasten die nu eenmaal ook bij de stadsbevolking horen. Om het complex voor minder mobiele en oudere huurders toegankelijk te houden is in 2018 een lift geïnstalleerd en maakt dat bewoners van 23 woningen langer kunnen blijven wonen. (Pentagon Nu Architect lift: DOOR Architecten). Verbouwen zonder aan de kern van het concept te komen is de kracht van renovatie.

Herman Hertzberger
De expositie werd door Herman Hertzberger officieel geopend. In een vraaggesprek met Yvonne Franquinet (directeur van Arcam) keek hij terug naar de idealen van collectiviteit uit de jaren ’65-’85 en vergeleek deze met de nieuwe idealen en ontwerpen van nu. Twee projecten van Herman Hertzberger zijn opgenomen: De Weesperflat (opgeleverd 1966) en verpleeghuis De Drie Hoven. Beide projecten zijn een schoolvoorbeeld van ontwerpen met collectieve ruimten. De Weesperflat (een gemeentemonument) heeft zijn functies behouden. De Drie Hoven sluit eind 2019 en zal worden afgebroken.

Dat slopen begrijpt Herman Hertzberger niet, omdat juist nu de behoefte aan een divers zorghuis toe neemt. Herman Hertzberger: “Het zijn de zorgverzekeraars die nu bepalen”. Het ging Herman Hertzberger niet om verwerven van opdrachten zoals architecten nu, waarbij de “schoonheid” voorop staat. Architecten houden niet van mensen. Schoonheid is een valkuil. Het gaat niet om de buitenkant.

Herman Hertzberger: “We deden wat we dachten dat gedaan moest worden. Het individu creëert zijn eigen tijd en ruimte voor ontmoeting. En dat de ruimtes uitnodigend zijn voor alle burgers, ook zwervers, is het doel. Het lijkt wel of de openbare ruimte “opgeschoond” moet zijn”. Herman wijst op de “krullen” en wil voorzieningen zoals openbare toiletten. Het gaat om samenleven; een gemeenschappelijk gevoel. Het gaat om participatie. Een van de speerpunten van het huidige college.

Ook te zien
Op de bovenverdieping van Arcam is Studio Zeewier te zien. Studio Zeewier is een doorlopend onderzoeksproject uitgevoerd door de studenten van de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Baukje Trenning opende die vrijdag de expositie over zeewier als bouwmateriaal. Zeewier wordt bijvoorbeeld gebruikt op de daken van traditionele huisjes op het Deense eiland Læsø (bij gebrek aan andere grondstoffen) en ook gebruikt als isolatiemateriaal. Twee semesters onderzochten studenten de groene Noorzeevariant knotswier. Zowel gedroogd als tot poeder vermalen voedselproduct agar agar. Door simpele doe het zelf technieken blijkt vooral het esthetische en functionele potentieel van Zeewier.

Meer informatie: